ในระหว่างการวิจัยพัฒนาผลิตภัณฑ์ยา คุณสมบัติหนึ่งของตัวยาสำคัญหรือสารช่วยในตำรับที่อาจจะจำเป็นต้องมีการศึกษาคือ ความเป็นผลึก (Crystallinity) เนื่องจากสารแต่ละชนิดอาจมีการจัดเรียงตัวในโครงสร้างของผลึกได้หลายแบบที่ต่างกันทำให้เกิดรูปแบบผลึกหลายแบบ (Polymorph) โดยความแตกต่างดังกล่าวอาจส่งคุณภาพ (Quality) ของผลิตภัณฑ์ยาในด้านการละลายและความคงสภาพ ซึ่งส่งผลต่อความปลอดภัย (Safety) ของผู้ใช้ยา ตลอดจนประสิทธิภาพ (Efficacy) ในการรักษา เช่น Rosuvastatin พบว่าผลึก Form B สามารถละลายน้ำได้ดีกว่า Form A โดยคุณสมบัติดังกล่าวอาจส่งผลต่อชีวประสิทธิผล (Bioavailability) ของผลิตภัณฑ์ยานั้นได้
X-ray powder diffraction (XRPD) เป็นเทคนิคการวิเคราะห์ที่ใช้ทั้งในเชิงคุณภาพ (Qualitative) เช่นการพิสูจน์เอกลักษณ์ของโครงสร้างผลึก และเชิงปริมาณ (Quantitative) เช่นการหาปริมาณโครงสร้างผลึกของสารที่มีโครงสร้างผลึกมากกว่า 1 ชนิดผสมกัน โดย XRPD จะอาศัยหลักการเลี้ยวเบนของรังสีเอกซ์ เมื่อลำรังสีตกกระทบวัตถุหรืออนุภาคจะเกิดการหักเหของลำรังสี สะท้อนออกมาทำมุมกับระนาบของอนุภาคเท่ากับมุมของลำรังสีตกกระทบ เนื่องจากสารแต่ละชนิดมีรูปแบบโครงสร้างผลึกแตกต่างกัน และระยะห่างระหว่างระนาบของอะตอมที่จัดเรียงกันอย่างเป็นระเบียบก็แตกต่างกันไปด้วย ขึ้นอยู่กับขนาดและประจุของอะตอม สารแต่ละชนิดจะมีรูปแบบ (XRD pattern) เฉพาะตัว โดยเครื่องมือที่ใช้จะเรียกว่า X-ray diffractometer
ดังนั้น XRPD เป็นเทคนิคที่มีประโยชน์ สามารถใช้เพื่อศึกษาโครงสร้างผลึกของวัตถุดิบตัวยาสำคัญ สารช่วยในตำรับ ตลอดจนผลิตภัณฑ์ยา ในระหว่างการพัฒนาเภสัชภัณฑ์ และสามารถให้ในการควบคุมคุณภาพตัวอย่างดังกล่าวข้างต้นในการผลิตผลิตภัณฑ์ยาด้วย

• เพื่อให้เข้าใจหลักการพื้นฐานของเทคนิค XRPD
• เพื่อให้สามารถนำเทคนิค XRPD มาประยุกต์ใช้ในระหว่างการวิจัยพัฒนาผลิตภัณฑ์ยา ตลอดจนในการควบคุมคุณภาพได้

X-ray powder diffraction, XRPD

เภสัชกรที่เข้าร่วมประชุมวิชาการครั้งนี้ จะได้ 1.0 หน่วยกิตการศึกษาต่อเนื่อง online registration at http://www.tipa.or.th *free registration for member*